Dipnotlar

[1*] Burjuvazi ile, modern kapitalistler sınıfın, toplumsal üretim araçlarının sahipleri ve ücretli emek kullananlar kastediliyor. Proletarya ile ise, kendilerine ait hiç bir üretim aracına sahip olmadıklarından, yaşamak için işgüçlerini satmak durumunda kalan modern ücretli emekçiler sınıfı. [Engels'in 1888 İngilizce baskıya notu.]  

[2*] Yani yazılı tarih. 1847'de, toplumun tarih-öncesi, kaydedilmiş tarih-öncesinde varolmuş toplumsal örgütlenme henüz tamamıyla bilinmiyordu. O tarihten bu yana, Haxthausen, Rusya'da, ortak toprak mülkiyetini keşfetti. Maurer bunun, tarihte bütün Cermen ırklarının geldikleri toplumsal temel olduğunu tanıtladı, ve giderek köy topluluklarının [Almanca baskılarda "ortak toprak mülkiyetine dayanan köy topluluklarının" deniliyor. -ç.] Hindistan'dan İrlanda'ya kadar her yerde toplumun ilkel biçimi oldukları görüldü. Bu ilkel komünist toplumun iç örgütlenmesi tipik biçimiyle Morgan'in gens'in gerçek niteliğini ve aşiret ile olan ilişkisini ortaya koyan üstün keşfiyle açığa çıktı. Bu ilkel toplulukların dağılmalarıyla, toplumun ayrı ayrı ve nihayet uzlaşmaz karşıtlıktaki sınıflar olarak farklılaşması başlar. Bu dağılma sürecini Der Ursprung der Familie, des Privateigenthums und des Staats, 2. baskı, Stuttgart 1886'da izlemeye çalıştım. [Engels'in 1888 İngilizce baskıya, ve -son tümce hariç- 1890 Almanca baskıya notu.]  

[3*] Lonca ustası yani bir loncanın asal üyesi, bir loncanın başı değil, lonca içinde bir usta. [Engels'in 1888 İngilizce baskıya notu.]  

[4*] 1848, 1872, 1883 ve 1890 Almanca baskılarda, "kalfaları, çırakları" yerine "kalfaları" ("Geseller") deniliyor. -Ed.  

[5*] Almanca baskılarda tümceciğin başlangıcı şöyle: "Sanayiin daha önceki feodal, ya da lonca örgütü". -Ed. 

[6*] Almanca baskılarda, burada ve daha ileride, "orta sınıf" yerine, "orta tabaka" ("Mittelstand") deniliyor. -Ed.  

[7*] Almanca baskılarda, burada ve daha ileride "modern" yerine, "büyük" deniliyor. -Ed.  

[8*] "Bu sınıfın" sözcükleri, 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.  

[9*] Almanca baskılarda "sınıf" yerine "tabaka" deniliyor. -Ed.  

[10*] "Komün", doğmakta olan, kentlilerin kendi feodal beylerinden ve efendilerinden "Üçüncü Katman" olarak yerel öz-yönetim ve siyasal haklarını elde etmezden önce bile Fransa'da aldıkları addı. Genel olarak söylemek gerekirse, burada, burjuvazinin iktisadi gelişimi için İngiltere, siyasal gelişimi için de Fransa tipik ülke olarak alınmıştır. [Engels'in 1888 İngilizce baskıya notu.] 

Bu İtalya ve Fransa kentlilerinin kendi kentsel topluluklarına, feodal beylerinden ilk öz-yönetim haklarını satın almalarından ya da koparmalarından sonra verdikleri addı. [Engels'in 1890 Almanca baskıya notu.1  

[11*] "Ortaçağ" "(İtalya ve Almanya'da olduğu gibi)", "(Fransa'da olduğu gibi)" sözcükleri, 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.  

[12*] Almanca baskılarda "yarı-feodallere" yerine "tabakalara" deniliyor. -Ed.  

[13*] Almanca baskılarda, "üstünlüğü ele geçirdiği" yerine, "iktidara geldiği" deniliyor. -ç.  

[14*] Almanca baskılar şunu da ekliyorlar: "üretimi geliştirecek yerde onu engellediler". -Ed.  

[15*] Almanca baskılarda "bir toplumsal salgın" deniliyor. -Ed.  

[16*] 1848 Almanca baskılarda, "burjuva uygarlığının ve burjuva mülkiyet ilişkilerinin" deniliyor. -Ed.  

[17*] Almanca baskılarda, "modern işçileri, proleterleri" deniliyor. -Ed.  

[18*] Almanca baskılarda, "emek miktarı" deniliyor. -Ed.  

[19*] 23 sayfalık 1848 Almanca baskıda, "kadınınki ve çocuğunki" deniliyor. -Ed.  

[20*] Almanca baskılarda "eski orta tabakanın alt kesimleri" deniliyor. -Ed.  

[21*] Almanca baskılarda, "ve genellikle emekli olmuş esnaflar" yerine "ve rantiyeler" deniliyor. -Ed.  

[22*] Almanca baskılarda paragraf burada bitiyor ve bunu izleyen tümce ile yeni bir paragraf başlıyor.  

[23*] Almanca baskılarda, "Saldırılarını yalnızca burjuva üretim koşullarına karşı yöneltmekle kalmazlar, bizzat üretim araçlarına karşı da yöneltirler" deniliyor. -Ed.  

[24*] Bu sözcük 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.  

[25*] Parantez içindeki sözcük, 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.  

[26*] "Siyasal ve genel", sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.   

[27*] Almanca baskılarda, "aydınlanma ve ilerleme öğeleri" yerine "eğitim öğeleri" deniliyor. -Ed.  

[28*] Almanca baskılarda, burada ve daha ileride "alt orta sınıf" ve "orta sınıf" yerine "orta tabakalar" deniliyor. -Ed.  

[29*] Almanca baskılarda "tehlikeli sınıf, toplumsal tortu" yerine, "lümpen proletarya" deniliyor. -Ed.  

[30*] Bu sözcük 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.  

[31*] Almanca baskılarda, burada "servetin bireyler elinde birikmesi," sözcükleri de yer alıyor. -Ed.  

[32*] Almanca baskılarda "sekter" yerine "ayrı" deniliyor. -Ed.  

[33*] "En ileri ve" sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.  

[34*] Almanca baskılarda bu tümce şöyledir: "Bütün mülkiyet ilişkileri sürekli tarihsel ikâmelere, sürekli tarihsel değişmelere uğramışlardır." -Ed.  

[35*] Almanca baskılarda, "birinin bir başkası tarafından sömürülmesine" deniliyor. -Ed.  

[36*] Almanca baskılarda, "küçük zanaatçı ve küçük köylü mülkiyetinden mi" yerine "küçük-burjuva, küçük köylü mülkiyetinden mi" deniliyor. -Ed.  

[37*] "Birkaç kişi için" sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.   

[38*] "Sermayeye" sözcüğü 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.  

[39*] Almanca'da "burgerlichen Eigentümer"—"Burjuva mülk sahibinden". -ç.  

[40*] "ve olanaksızlaştırılmalıdır" sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.  

[41*] Almanca baskılarda, burada ve daha ilerde "kültür" yerine "eğitim" ("Bildung") deniliyor. -Ed.  

[42*] Almanca baskılarda "kaldırma niyetimizi" yerine "kaldırmamızı" deniliyor. -Ed.  

[43*] Almanca baskılarda bu tümcecik şöyledir: "içeriği sınıfınızın varlığının maddi koşulları tarafından belirlenen bir iradesinden..." -Ed.  

[44*] Almanca baskılarda bu tümcecik şöyledir: "... bu bencil yanılgıyı, yokolmuş bütün egemen sınıflarla paylaşıyorsunuz." -Ed.  

[45*] 1848 tarihli Almanca baskılarda, "ulusun önder sınıfı" yerine "ulusal sınıf" deniliyor. -Ed.  

[46*] Almanca baskılarda, paragraf burada bitiyor. -ç.  

[47*] "Maddi" sözcüğü 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.  

[48*] Almanca baskılarda "usçu düşünceler" yerine, "aydınlık düşünceler" deniliyor. -Ed.  

[49*] Almanca baskılarda tümcenin başlangıcı şöyledir: "'Kuşkusuz ki', denecek, 'dinsel, alilâki, felsefi, siyasal, hukuksal düşünceler vb...'". -Ed.  

[50*] Almanca baskılarda "ya da genel düşünceler" yerine, "bilinç biçimleri" deniliyor. -Ed.  

[51*] "Eski toplum düzeriine daha başka saldırıları zorunlu kılan" sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.  

[52*] Almanca baskılarda, burada "zoralımı" deniliyor. -Ed.  

[53*] Almanca baskılarda yalnızca, "Ağır bir müterakki vergi" deniliyor. -Ed.   

[54*] Almanca baskılarda, "haberleşme ve ulaşım araçlarının" yerine "tüm ulaşımın" deniliyor. -Ed.  

[55*] 1848 tarihii baskılarda 9. madde şöyleydi: "Tarımın sanayi ile birleştirilmesi, kent ile kır arasındaki çelişkinin yavaş yavaş tasfiye edilmesi." Daha sonraki Almanca baskılarda "çelişki" sözcüğünün yerine "ayrımlar" sözcüğü konmuştur. -Ed.  

[56*] Almanca baskılarda "sinai" yerine "maddi" deniliyor. -Ed.  

[57*] Almanca baskılarda "tüm ulusun geniş bir birliğinin" yerine "birleşmiş bireylerin" deniliyor. -Ed.  

[58*] 1660-1689 İngiliz Restrasyonu değil, 1814-1830 Fransız Restorasyonu. [Engels'in 1888 İngilizce baskıya notu.]  

[59*] Almanca baskılarda, tümcenin sonu şöyledir: "ve kulağına da azçok uğursuz kehanetler fısıldayarak aldı." -Ed.  

[60*] "Sanayi ağacından düşen" sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.  

[61*] "Bu, esas olarak, toprak aristokrasisinin ve ağalarının malikânelerinin büyük bir kismını kendi hesaplarına kâhyalarına işlettirdikleri ve, dahası, bunların büyük pancar şekeri ve içki imalâtçıları oldukları Almanya için geçerlidir. Daha varlıklı olan İngiliz aristokrasisi henüz bu kadar düşmemiştir; ama onlar da, azalmakta olan rantların yarattığı açığı unvanlarını azçok karanlık anonim şirketlerin kurucularına ödünç vererek kapatmanın yolunu biliyorlar. [Engels'in 1888 İngilizce baskıya notu.1  

[62*] Almanca baskılarda "toprakbeyi" yerine "feodal bey" deniliyor. -Ed.  

[63*] 1848 tarihli Almanca baskılarda "hıristiyan" yerine "kutsal" deniliyor. (Bu baskıların burasında apaçık bir tashih hatası vardır: "heilige" (kutsal) sözcüğü, "heutige" (bugünün) olarak basılmıştır. -Ed.  

[64*] Almanca baskılarda "küçük mülk sahibi köylüler" ("small peasant proprietors") yerine "küçük köylülük" ("kleine Bauernstand") deniliyor. -ç. 

[65*] Almanca baskılarda "bu iki sınıf ... bitkisel yaşamlarını hâlâ sürdürüyorlar" yerine "bu sınıf ... bitkisel yaşamını hâlâ sürdürüyor" deniliyor. -Ed.  

[66*] Almanca baskılarda "bu ara sınıfların" yerine "küçük-burjuvazinin" deniliyor. -Ed.  

[67*] Almanca baskılarda bu tümce şöyledir: "Daha sonra gösterdiği gelişmelerle bu eğilim, korkakça bir melankoli nöbeti içerisinde kaybolup gitti." -Ed.  

[68*] Nüktedanlar. -ç.  

[69*] Almanca baskılarda bu tümcenin başı şöyledir: "Alman filozofları, yarı-filozoflar ve güzel söz düşkünleri." -Ed.  

[70*] 1848 tarihli Almanca baskılarda, bu tümcenin ardından şu sözler geliyor: "Hakiki toplum konusunda insanlığın gerçekleşmesi konusunda boş bir spekülasyon görünümü almak zorundaydı." Daha sonraki Almanca baskılarda "hakiki toplum konusunda" sözcükleri çıkartılmıştır. -Ed.  

[71*] Almanca baskılarda bu tümce şöyledir: "Örneğin parasal ilişkiler konusundaki Fransız eleştirisinin altğna 'İnsanlığın Yabancılaşması'nı yazdılar, burjuva devlet konusundaki Fransız eleştirisinin altına da, 'Soyut Genel Egemenliğinin Tasfiyesi'ni yazdılar, vb.." -Ed.  

[72*] Almanca baskılarda "Fransız tarihsel eleştirilerinin" yerine, "Fransız teorilerinin" deniliyor. -Ed.  

[73*] Almanca baskılarda "iktisadi" yerine "maddi" deniliyor. -Ed.  

[74*] Almanca baskılarda "mutlakiyetçi Alman hükümetleri için" deniliyor. -Ed.  

[75*] "Tam da o sırada" sözcükleri 1888 İngilizce başkıya eklenmiştir. -Ed.  

[76*] Burada "darkafalılar" olarak çevrilen sözcük, Almanca baskılarda "Pfahlbürgerschaft", İngilizce baskılarda "Philistines"tir. -ç.  

[77*] Burada "küçük-burjuva darkafalı" olarak çevrilen sözcükler, Almanca baskılarda "Pfahlbürgerschaft", İngilizce baskılarda "Petty-bourgeois Philistine"dir. -ç.  

[78*] Burada "küçük Alman darkafalısı" olarak çevrilen sözcükler, Almanca baskılarda "deutschen Spiessbürger", İngilizce baskılarda "German Petty Philistine"dir. -ç.  

[79*] Parantez içinde verilen bu tarih, Almanca baskılarda yoktur.  

[80*] 1848 devrim fırtınası bu kılıksız eğilimi silip süpürdü ve kahramanlarının da sosyalizm ile daha fazla uğraşma heveslerini kırdı. Bu eğilimin baş temsilcisi ve klâsik tipi Herr Karl Grün'dür. [Engels'in 1890 Almanca baskıya notu].  

[81*] Almanca baskılarda "bu burjuva sosyalizmi" deniliyor. -ç.  

[82*] Almanca baskılarda "modern toplumun yaşam koşullarını istiyor" deniliyor. -Ed. 

[83*] Almanca baskılarda burada, "azçok eksiksiz bir sistem" deniliyor. -Ed. 

[84*] Bu sözcük 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed. 

[85*] Almanca baskılarda "bu sosyalizm" deniliyor. -ç. 

[86*] Almanca baskılarda "hücre hapsi" deniliyor. -Ed. 

[87*] Almanca baskılarda bu tümce şöyledir: "Biz burada her büyük modern devrimde proletaryanın istemlerini dile getirmiş olan yazının sözünü etmiyoruz. (Babeuf'ün, vb. yazıları.)" -ç. 

[88*] Almanca baskılarda "iktisadi koşullar" yerine "maddi koşullar"; "ve yalnızca yaklaşmakta olan burjuva çağının yaratabileceği" yerine "ve ancak burjuva çağının ürünü olabilecek" deniliyor. -Ed.  

[89*] Almanca baskılarda "nitelik" yerine "içerik" deniliyor. -ç. 

[90*] "Henüz bebeklik çağındaki" sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.  

[91*] Her iki "yeni" sözcüğü de 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed. 

[92*] Almanca baskılarda "tarihsel" yerine "toplumsal" deniliyor. -Ed.  

[93*] "Kendiliğinden" sözcüğü 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed. 

[94*] Almanca baskılarda bu tümcenin başı şöyledir: "Bunların geleceğin toplumuna ilişkin kesin önerileri, örneğin kent ile kır arasındaki çelişkinin, ailenin özel kârın... " -Ed. 

[95*] Almanca baskılarda "ücret sisteminin" yerine "ücretli emeğin" deniliyor. -ç  

[96*] Bu sözcük 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed. 

[97*] Phalanstéres, Charles Fourier'nin planladığı sosyalist kolonilerdi; İkarya, Cabet'nin kendi ütopyasına, daha sonraları da Amerikan komünist kolonisine verdiği addı. [Engels'in 1888 İngilizce baskıya notu.] 

 "Home Koloniler" (Yurtiçi Koloniler) Owen'in kendi komünist örnek toplumlarına verdiği addı. Phalanstéres, Fourier'nin planladığı halk saraylarının adıydı. İkarya, komünist kurumlarını Cabet'nin çizdiği ütopik hayal ülkesine verilen addı. [Engels'in 1890 Almanca baskıya notu.] 

[98*] İngilizcesinde duodecimo, Almancası duodez -bir tabaka kağıdın onikiye katlanmış hali; bu boyutta kitapçık. -ç. 

[99*] 1888 İngilizce baskıda "ya da" sözcüğü yer almamaktadır ama, öteki bütün onaylı baskılara konulmuştur. -Ed. 

[100*] Almanca baskılarda "bağnaz batıl inançlarıyla" deniliyor. -Ed. 

[101*] "Ve gözetirler" sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed. 

[102*] O sıralar Parlamentoda Ledru-Rollin, yazında Louis Blanc, günlük basında Réforme[22] tarafından temsil olunan Parti. Sosyal-demokrasi adı onun yaratıcılarının gözünde, demokrat ya da cumhuriyetçi partinin azçok sosyalizme bulanmış bir kesimini ifade ediyordu. [Engels'in 1888 İngilizce baskıya notu.] 

Fransa'da o sıralar kendisini sosyalist-demokratik diye adlandıran parti, siyasal yaşamda Ledru-Rollin ve yazında da Louis Blanc tarafından temsil olunuyordu; dolayısıyla, bu parti ile bugünkü Alman Sosyal-Demokrasisi arasında dünyalar kadar fark vardı. [Engels'in 1890 Almanca baskıya notu.] 

[103*] Almanca baskılarda tümcenin bu kısmı şöyle: "mutlak monarşiye, feodal toprak mülkiyetine ve darkafalılığa [Kleinbürgerei] karşı...". -Ed.